In de lessenreeks “Alledaagse mysteries” (Fons 1, november 2015) ondervond Peter Van Damme dat de leerlingen extra gemotiveerd waren, en dat ze beter met elkaar communiceerden. Bovendien sluit de lessenreeks ook aan bij hedendaags, 21ste-eeuws leesonderwijs. Helaas was de ruimte in het eerste nummer te beperkt om daar meer aandacht aan te besteden, maar dat zetten we hieronder graag recht! Wie enkele filmpjes van Peters leerlingen wil bekijken, kan hier en hier terecht. Veel kijkplezier!
Het abc van motivatie
In hun zelfdeterminatietheorie stellen Deci & Ryan dat de motivatie van een individu gestuurd wordt door drie aangeboren psychologische basisbehoeften: autonomie, verbondenheid, en competentie (ook wel het abc van de motivatie genoemd). De ontwikkelde lessenreeks tracht op elk van die behoeftes in te spelen en zo de intrinsieke motivatie van de leerlingen te verhogen. De autonomie van de leerlingen wordt bijvoorbeeld gestimuleerd door hen een uit een ruim aanbod teksten zelf een mysterie te laten kiezen. Ook in de realisatie van het product krijgen de leerlingen heel wat autonomie; de leerlingen mogen immers zelf de vorm van het filmpje kiezen.
De verbondenheid van de leerlingen wordt verhoogd door hen filmpjes op de klasblog te laten plaatsen; de leerlingen voelen zich betrokken doordat ze samen aan soortgelijke opdrachten werken en daarover kunnen overleggen. De leerlingen geven aan dat ze veel met elkaar communiceerden over de opdrachten; vaak ging dit over technische problemen en oplossingen. Ik vermoed ook dat de betrokkenheid van de leerlingen hoog was omdat ze al van in de inleidende les de opheldering van de mysteries wensten.
Goede lessen, zinvolle taken en gepaste oefeningen verhogen de competentie of het bekwaamheidsgevoel van de leerlingen. Door een uitdagende opdracht aan te bieden, maar tegelijkertijd ook voldoende houvast te bieden (bvb. door haalbare teksten en een stappenplan te voorzien), doen de leerlingen positieve leerervaringen op, en die stimuleren de intrinsieke motivatie.
Lezers die meer willen weten over het abc van motivatie, raad ik het boek aan van Ros en Castelijns (2014) over de kracht van intrinsieke motivatie.
Lezen in de 21ste eeuw
In de taalbijlagen die in november 2014 bij De Standaard zaten, stelt journalist Hans van Driel op een polemische manier vast dat de papierlezer dood is en dat het onderwijs de stap naar het hedendaagse lezen (nog) niet gezet heeft:
“De receptieve papierlezer heeft zich ontwikkeld tot een actieve beeldschermlezer voor wie samenwerken vanzelfsprekend is. Het onderwijs is niet helemaal mee met die ontwikkeling. We creëren immers schoolse leessituaties die buiten de klas niet voorkomen. De leerling krijgt over het algemeen papieren teksten die net boven zijn pet gaan, gekoppeld aan vragen die wij achter ons bureau bedenken of we geven ons over aan schoolboekenauteurs die dit namens ons hebben gedaan. Hij mag slechts die ene tekst voor zich hebben en geen internet gebruiken noch de hulp inroepen van medeleerlingen.”
In deze lessenreeks mogen de leerlingen alle informatiebronnen die ze tot hun beschikking hebben gebruiken en hoeven ze geen enkele vraag bij de teksten te beantwoorden. Toch krijgt de leerkracht – en de lezer van dit artikel die al enkele filmpjes heeft bekeken – een heel goed idee van wat de leerlingen van de oorspronkelijke tekst en de extra teksten die ze zelf selecteerden, hebben begrepen.
Naar aanleiding van dezelfde taalbijlagen wijdt didacticus Kris Van den Branden op zijn blog Duurzaam onderwijs een artikel aan het leesonderwijs. Hij formuleert enkele didactische tips voor het 21e eeuwse leesonderwijs, waar ik expliciet op tracht in te spelen met de lessenreeks:
-Vertrek van een vraag die interessant is voor de leerlingen, of die de leerlingen zelf hebben opgeworpen;
-Zet leerlingen (al dan niet in kleinere groepjes) aan het werk in een informatierijke omgeving; (…)
-laat leerlingen beargumenteren waarom ze denken dat hun informatie betrouwbaar, relevant, correct is;
-Ondersteun leerlingen, en help hen om online en offline met rijke informatieomgevingen
om te gaan; (…)
-Laat toe dat leerlingen eigen informatiebronnen inbrengen en toevoegen aan de informatierijke omgeving;
-Vraag leerlingen om te presenteren wat ze hebben gevonden, en ook te reflecteren op het proces van wikken, wegen, zoeken, selecteren, ordenen, vergelijken dat ze hebben doorgemaakt. Vraag leerlingen om mekaars antwoorden en proces te evalueren en er feedback op te geven. (…)
Meer lezen? Enkele referenties
Bart Devos & Jordi Casteleyn (2013). ‘Werken aan presentatietechnieken van leerlingen via nieuwe media’. In: Steven Vanhooren, André Mottart. 26e conferentie onderwijs Nederlands, Gent: Academia Press, p. 275-279.
Anje Ros, Jos Castelijns, Anne-Marieke Loon & Kris Verbeeck (2014). Gemotiveerd leren en lesgeven. De kracht van intrinsieke motivatie. Bussem: Couthinho.
Hans Van Driel (2014). ‘We lezen niet meer zoals we vroeger lazen. De papierlezer is dood’. De Standaard, 3 november 2014 (= taalbijlage bij de krant n.a.v. de week van de taal).
www.duurzaamonderwijs.com (= blog van professor Kris Van den Branden, vakdidacticus Nederlands en lerarenopleider aan de KULeuven)
Welkom bij Fons! 